همه چیز در مورد بورس تحصیلی (فاند)

نویسنده : فرهاد اسدی

پوشش دادن هزینه‌های دوران تحصیل نظیر شهریه دانشگاه، اجاره بهای مسکن یا خوابگاه و غیره، همواره دغدغه متقاضیان تحصیل در خارج از کشور بوده است. نحوه پیدا کردن کمک هزینه‌های تحصیلی و آگاهی در مورد انواع آن از جمله موارد مهم در خصوص تصمیم‌گیری برای اپلای و ادامه تحصیل در خارج از کشور هستند. شرایط اقتصادی سالانه هر کشوری میزان تخصیص منابع مالی به دانشجویان را تحت شعاع قرار می‌دهد. در زمان بحران اقتصادی سال‌های 2009-2008 ، دانشگاه‌های کشورهای آلمان و سوئد در قوانین شهریه تغییراتی را اعمال کردند و منابع مالی بسیار محدودی را آن هم برای تعداد کمی از دانشجویان خارجی قرار دادند.

در این مقاله انواع متداول تامین مالی به چهار گروه تقسیم شده است و کلید واژه‌هایی مانند فاند (Fund)، کمک مالی (Financial aid)، بورس تحصیلی (Scholarship) و نظایر آن شرح داده شده است.

شرایط تخصیص فاند در کشورهای مختلف

نخستین نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشوری است که دانشجو قصد تحصیل در آن را دارد. شرایط اقتصادی سالانه هر کشوری میزان تخصیص منابع مالی به دانشجویان را تحت شعاع قرار می‌دهد. به عنوان مثال تا قبل از سال 2008 دانشگاه‌ کشورهایی نظیر سوئد و آلمان شهریه‌ای از دانشجویان دریافت نمی‌کردند و کمک‌های مالی برای هزینه‌های جاری زندگی دانشجویان خارجی در نظر می‌گرفتند، اما در زمان بحران اقتصادی سال‌های 2008-2009، دانشگاه‌های کشورهای یاد شده در قوانین شهریه تغییراتی را اعمال کردند و منابع مالی بسیار محدودی را آن هم برای تعداد کمی از دانشجویان خارجی قرار دادند. این قوانین پس از پایان بحران اقتصادی در کشور سوئد همچنان پابرجاست اما در برخی از ایالت‌های کشور آلمان اخذ شهریه تحصیلی از دانشجویان لغو شده و در حال حاضر منابع مالی بهتری در اختیار دانشجویان خارجی قرار می‌دهند.
نکته دیگر در خصوص تفاوت‌های کلی بین نحوه تخصیص و میزان تامین مالی در آمریکای شمالی در مقایسه با اروپا است. در دانشگاه‌های اروپا تعداد فاندها به دلیل کم بودن منابع فاند کمتر بوده ولی از نظر مقدار، مبالغ بالاتری را نسبت به آمریکای شمالی در بر می‌گیرد. اما در آمریکا و کانادا تعداد فاند‌ها به دلیل غنی بودن منابع مالی دانشگاه‌ها بیشتر بوده و دانشجویان بیشتری شانس دریافت آن را پیدا می‌کنند، در مقابل از نظر مقدار، مبلغ کمتری پرداخت می‌شود.

انواع فاند

انواع فاند را می‌توان این طور بیان کرد:

حقوق ماهیانه یا سالیانه در ازای کار دانشگاهی
کمک هزینه‌های تحصیلی بدون بازپرداخت یا با بازپرداخت بلند‌مدت
کمک هزینه‌های تحصیلی برای زنان و کمک هزینه‌های مربوط به افراد با توانایی یا مهارت‌های خاص
سایر منابع مالی و روش‌های تامین هزینه تحصیل

دستیار پژوهشی (RA) و دستیار آموزشی (TA)

پیش از ارائه توضیح بیشتر درباره انواع فاند لازم است این دو اصطلاح توضیح داده شود:
دستیار پژوهشی (Research Assistantship) که به اختصار RA گفته می‌شود، برای دانشجویان دوره دکترا به کار برده می‌شود. کمک هزینه RA به واسطه‌ی انجام امور پژوهشی مورد نظر استاد، به دانشجو پرداخت می‌شود. عمده کار محوله به دانشجو، حضور مداوم در آزمایشگاه‌ها، شرکت در کنفرانس‌ها و همایش‌ها، مدیریت همایش‌های پژوهشی دانشکده، ارائه و نوشتن مقالات یا کمک در ویرایش کتاب و مقالات استاد است. میانگین این حقوق که از طرف استاد پرداخت می‌شود، در دانشگاه‌های آمریکا متفاوت است اما به طور متوسط از 1200 تا 2200 دلار است. در این نوع بورس، اولویت با دانشجویان دکترا است، از این رو لازم است که دانشجویان متقاضی با استادانی تماس بگیرند که زمینه کار تحقیقاتی و آموزشی آن‌ها به زمینه کاری خودشان نزدیک‌تر است.
دستیار آموزشی یا استاد حل تمرین (Teaching Assistantship) که به اختصار TA گفته می‌شود، نیز در دوره دکترا به کار گرفته می‌شود. کمک هزینه TA از نظر میزان حقوق دریافتی، تفاوت چندانی با RA ندارد. این کمک هزینه از طرف دانشکده پرداخت می‌شود و دانشجویان مقطع دکترا که موقعیت کاری TA را در دانشگاه بدست می‌آورند، وظایفی نظیر برگزاری کلاس‌های حل تمرین، تصحیح اوراق امتحانی، مسئولیت آزمایشگاه‌ها و برگزاری جلسات رفع اشکال را بر عهده دارند. یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین کننده جهت کسب این نوع موقعیت تحصیلی در دوره دکترا، مهارت بالای دانشجویان متقاضی در Speaking است. در نتیجه کسب نمره Speaking بالای 25 در آزمون تافل و 7 در آزمون آیلتس، احتمال دریافت این موقعیت را برای شما در دوره دکترا به شدت افزایش می‌دهد.
به طور کلی از نظر مالی، RA و TA تقریبا مشابه هم هستند. اما موقعیت RA بهتر و مناسب‌تر از TA شناخته می‌شود، چرا که دانشجویان دکترا در طول تحصیل باید روی پروژه دکترای خود کار کنند و از این طریق فرصت مطالعه و تحقیق بیشتری خواهند داشت. دانشجویان با دریافت RA، دیگر نیازی به تدریس نخواهند داشت و با همسو کردن پروژه دکترای خود با تحقیقاتی که برای استاد انجام می‌دهند همزمان با کار بر روی پروژه خود، حقوق نیز دریافت می‌کنند.

جزئیات انواع فاند

حقوق ماهیانه یا سالیانه در ازای کار دانشگاهی
مبلغی است که در قالب حقوق ماهیانه یا سالانه از سوی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های آمریکا، کانادا و استرالیا در نظر گرفته می‌شود و عموماً به دانشجویان مقطع دکترا و بالاتر تعلق می‌گیرد. دانشجویان در ازای کاری که در مجموعه دانشگاهی یا تحقیقاتی و زیر نظر استاد خود انجام می‌دهند، ماهیانه و در قالب قراردادهای یک ساله این حقوق را دریافت می‌کنند. دانشجویان دوره دکترا به عنوان یک فرد شاغل در دانشگاه محسوب می‌گردند و مانند سایر مسئولین دانشگاه از حقوق ماهیانه برخوردار می‌شوند. برای دریافت این حقوق ماهانه باید یکی از دو موقعیت شغلی، دستیار پژوهشی یا دستیار آموزشی را بدست آورید.
کمک هزینه‌های تحصیلی بدون بازپرداخت یا با بازپرداخت بلند‌مدت
کمک‌های مالی این گروه در قالب‌های متنوع به دانشجویان ارائه می‌گردد. دانشجویان در قبال دریافت این کمک هزینه‌‌ها کار نمی‌کنند. این کمک‌ها یا از نوع وام با بازپرداخت کوتاه مدت و بلند مدت است یا در دسته کمک هزینه‌های مالی بلاعوض قرار می‌گیرند. شهریه (Tuition)، وام (Loan)، کمک هزینه‌های تحصیلی همچون Award، Fellowship، Scholarship، Grant، Waiver، کمک هزینه شایستگی (Merit-Based Scholarship) و Financial Need در این دسته قرار دارند. در ادامه، تعاریف هر یک از موارد یاد شده ارائه شده است. همچنین لازم به ذکر است که این تعاریف ممکن است در دانشگاه‌ها و کشورهای مختلف بنا به قوانین جاری آن‌ها اندکی متفاوت باشد.
- کمک هزینه تحصیلی Tuition
  نوع دیگری از تامین هزینه مالی به صورت Tuition (شهریه) به دانشجویان تخصیص داده می‌شود. این نوع کمک هزینه مالی تنها شامل شهریه دانشگاه (هزینه واحدهای درسی) می‌شود و به صورت تخفیف‌های 25 الی 50 درصدی نسبت به کل شهریه است، در نتیجه دانشجویان برای پوشش دادن مابقی شهریه دانشگاه و هزینه‌های جاری زندگی خود باید به جستجوی شیوه‌های دیگر تامین مالی بپردازند تا بتوانند با کمک هزینه Tuitionتمام هزینه‌های تحصیلی و زندگی خود را پوشش دهند.
- وام (Loan)
  دانشجویان این وام را از بانک یا نهادهای خصوصی یا دولتی وام دریافت می‌کنند. این وام‌ها که به شکل‌های مختلف و با شرایط متفاوت ارائه می‌شوند، عموما به طور مستقیم به حساب دانشگاه واریز می‌شود. مهم‌ترین نکته در خصوص دریافت وام معرفی فردی جهت ضمانت است که ضمانت‌نامه و تعهد‌نامه بازپرداخت را به دانشگاه ارائه دهد.
- کمک هزینه تحصیلی Grant
  کمک هزینه‌ای بلاعوض است و انواع مختلفی دارد. این کمک هزینه تحصیلی از سوی نهادهای خصوصی و دولتی یا سازمان‌های مردم نهاد برای هر سال تحصیلی جدید ارائه می‌گردد. میزان این کمک هزینه‌ها نیز متغیر است و شرایط دریافت آن نیز از سوی سازمان و یا نهاد ارائه‌دهنده مشخص می‌گردد.
- بورس تحصیلی Scholarship
  نوع دیگری از تامین مالی هزینه دانشجویان است که برای کمک به رشد تحصیلی شخص در جهت برطرف کردن بخشی از هزینه‌های زندگی و تحصیلی در نظر گرفته می‌شود. برای دریافت این نوع کمک هزینه تحصیلی، دانشجو باید حائز شرایط تحصیلی و علمی در سطوح بالایی باشد. این کمک مالی در بیشتر مواقع به صورت ترمی ارائه می‌شود و برای دریافت آن در ترم‌های بعد، اصولا شرایط معدل دانشجو را در نظر می‌گیرند. در دوره کارشناسی، این بورس به تعداد اندکی از دانشجویان تعلق می‌گیرد ولی در دوره کارشناسی ارشد و دکترا برای تعداد بیشتری از دانشجویان این بورس در نظر گرفته می‌شود.
- کمک هزینه تحصیلی Fellowship
  به دانشجویان دوره دکترا و در مواردی کارشناسی ارشد ارائه می‌گردد. این نوع بورس تحصیلی عموما به گروه‌های پژوهشی‌ای تعلق می‌گیرد که بر روی موضوع خاصی برای تحقیق تمرکز دارند و عموما هر ساله تمدید می‌گردد. انواع مختلفی از این نوع بورس‌های تحصیلی و پژوهشی در آمریکا و کانادا وجود دارد که توسط بنیادهای خیریه خصوصی و به نام افراد و خیرین مشهور ارائه می‌شود.
- کمک هزینه تحصیلی Award
  در برخی موارد مانند کسب رتبه برتر در ترمی خاص، تائیدیه هیئت علمی در مورد صلاحیت برتر علمی دانشجو و موارد مشابه، برای دانشجویان جایزه یا پاداش (Award) در نظر گرفته می‌شود و اصولا مبلغ آن محدوده مشخصی ندارد. میزان این مبلغ به اندازه‌ای نخواهد بود که هزینه‌های تحصیلی را تامین کند. این مبلغ مستقیما به حساب دانشجو واریز می‌شود و برخی اوقات نیز ممکن است جایزه به صورت کوپن، بن خرید کتاب، هزینه سفر برای ارائه مقاله در کنفرانسی خاص و یا هزینه شرکت در یک دوره تخصصی باشد.
- کمک هزینه تحصیلی Waiver
  کمک‌های مالی جهت پرداخت هزینه خوابگاه یا پرداخت هزینه یک واحد درسی و یا هزینه شرکت در یک بازدید علمی را Waiver می‌گویند که بنا بر شرایط تعریف شده در یک دانشگاه، این کمک مالی به دانشجوی مورد نظر اعطاء می‌گردد. به طور کلی می توان گفت دانشجویی که این کمک مالی را دریافت می کند تنها از پرداخت بخشی از شهریه و هزینه های تحصیلی معاف می شود.
- کمک هزینه تحصیلی براساس شایستگی (Merit- Based Scholarship)
  این کمک هزینه همان‌گونه که از نام آن پیداست، بر اساس شایستگی دانشجو، به وی اعطاء می‌گردد. جهت احراز شایستگی لازم برای دریافت این کمک هزینه، لازم است دانشجویان از نظر علمی در سطح بالایی باشند. معیار‌های دریافت این کمک هزینه را معدل بالا، مقالات معتبر، رزومه مناسب، انگیزه قوی و نمره عالی زبان تشکیل می‌دهند. در واقع بورسیه‌ای که سالانه تعداد زیادی از دانشجویان برای دریافت آن تلاش می‌کنند از همین نوع بوده و بدیهی است که پس از ارسال کلیه مدارک تا قبل از تاریخ ددلاین مشخص شده توسط دانشگاه، با توجه به سقف بورسیه تعیین شده، تعدادی از دانشجویان انتخاب می‌شوند و به آنها بورسیه تعلق می‌گیرد.
- کمک هزینه Financial Need
  این کمک هزینه مختص دانشجویانی است که از درجه علمی مناسبی برخوردار هستند اما بنا به وضعیت اقتصادی، امکان ادامه تحصیل برای آنها وجود ندارد. جهت دریافت این کمک هزینه دانشجو می‌بایست مدارکی مانند صورت حساب مالی، درآمد سالیانه و غیره را جهت اثبات عدم توانایی مالی در پرداخت شهریه به دانشگاه ارائه دهد.
کمک هزینه‌های تحصیلی برای زنان و کمک هزینه‌های مربوط به افراد با توانایی یا مهارت‌های خاص

این نوع از کمک هزینه، خود به چند دسته تقسیم می‌شود.
- کمک هزینه مختص بانوان
  صرفا به زنان و جهت تشویق به ادامه تحصیل، به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
- کمک هزینه مربوط به معلولیت‌ها یا بیماری‌های خاص
  افرادی که از نظر جسمی کم‌توان هستند و یا معلولیت‌هایی نظیر نابینایی، ناشنوایی و غیره را دارند، همچنین افرادی که جزو بیماران خاص محسوب می‌شوند و حتی برای افرادی که قربانی HIV هستند، کمک هزینه تحصیلی تعلق می‌گیرد.
- کمک هزینه مهارت‌های خاص
  این بورس با عنوان Professionals به افرادی که تخصص خاصی داشته باشند، اعطاء می‌گردد. به طور مثال از جمله این افراد می‌توان به کسانی که ساز خاصی را به صورت حرفه‌ای می‌نوازند و یا ورزشکارانی با افتخارات بین‌المللی و صاحب مدال و رکوردهای جهانی اشاره کرد.
سایر منابع مالی و روش‌های تامین هزینه تحصیل
- کسب درآمد از طریق کارورزی (Internship)
  یکی از روش‌های پرداخت شهریه دانشگاه در دوران دانشجویی، کسب درآمد از طریق کار به عنوان کارآموز است. کار دوره کارآموزی مرتبط با رشته تحصیلی دانشجویان متقاضی کارآموزی است. دانشجویان RA و TA به دلیل آنکه قرداد‌های آن‌ها 9 ماهه است فقط در تابستان می توانند برای کارآموزی اقدام کنند اما سایر دانشجویان در هر فصل از سال اگر موقعیت کارآموزی پیدا کنند می‌توانند از این طریق کسب درآمد کنند. پیدا کردن موقعیت کارآموزی بسیار سخت است و در صورت یافتن این موقعیت توسط دانشجویان، آن‌ها فقط 20 ساعت در هفته مجاز به کار کردن هستند. علی رغم اینکه کارآموزی باید مرتبط به رشته تحصیلی دانشجویان باشد اما گذراندن این دوره ارتباطی با دانشگاه نداشته و دانشجو به طور مستقل و به صورت پاره وقت برای یک شرکت یا موسسه کار می‌کند. با توجه به اینکه در این دوره، دانشجو هنوز مدرک خود را دریافت نکرده است، حقوق دریافتی‌اش نیز کمتر از یک فرد متخصص خواهد بود.
  درآمد دریافتی در دوره Internship تا حدودی هزینه‌های تحصیل را پوشش می‌دهد و معمولا نیز این دوره در طول تابستان برگزار می‌گردد، یعنی زمانی که حضور دانشجو در دانشگاه الزامی نیست. بنابراین شرکت‌هایی که کارآموز می‌پذیرند از حدود ماه December تا May اطلاعاتی را در مورد موقعیت‌های Internship در وب‌‌سایت خود قرار می‌دهند و در طول این مدت، رزومه‌های دانشجویی را جمع‌آوری می‌نمایند، پس از آن با توجه به دانش و توانایی‌های مطرح شده در رزومه‌ها، از دانشجویان برای شرکت در مصاحبه دعوت می‌کنند. معمولا از افرادی که در مصاحبه پذیرفته می‌شوند، درخواست می‌شود تا توصیه‌نامه‌ای از طرف استاد خود به دانشگاه ارائه نمایند.
- تامین هزینه از طریق کار
  برخی کشورها به دانشجویان خارجی اجازه کار کردن برای ساعات معینی در هفته یا ماه را می‌دهند. میزان ساعات مجاز کار کردن برای دانشجویان خارجی بسته به قوانین کشورها و ایالت‌ها متفاوت می‌باشد. به عنوان مثال این میزان در کشور آمریکا 20 ساعت در هفته است. کارهای داخل دانشگاه نظیر مسئول کتابخانه و ... که به Working On-Campus معروف اند در این گروه قرار دارند. بنابراین چنانچه می‌خواهید درآمد حاصل از کار را جزء منابع تامین هزینه تحصیل خود قرار دهید، پیش از اقدام به اپلای از قوانین مربوط به کار اطلاعات لازم را کسب کنید.

در این مقاله به انواع مختلف تامین‌های مالی و واژگان پرکاربرد در حوزه بورس تحصیلی اشاره شد تا متقاضیانی که در آغاز راه اپلای قرار دارند با این واژگان آشنا شوند. مجددا تاکید می‌شود که شرایط و ضوابط کشورها و حتی دانشگاه‌های یک کشور در اختصاص دادن بورس‌های تحصیلی متفاوت است، بنابراین به دانشجویان متقاضی تحصیل در خارج از کشور توصیه می‌شود با مراجعه به وب‌سایت‌های دانشگاه‌های مورد نظرشان و مطالعه قسمت‌های مربوط به تامین مالی اطلاعات دقیق و کامل را در این خصوص به دست آورند.